प्रज्ञापारमिताहृदयसुत्रम्।


प्रज्ञापारमिताहृदयसुत्रम्।
[विस्तरमातृका]
॥नमः सर्वज्ञाय॥


एवं मया श्रुतम्। एकस्मिन् समये भगवान् राजगृहे विहरति स्म गृध्रकूटे पर्वते महता भिक्षुसंघेन सार्धं महता च बोधिसत्त्वसंघेन। तेन खलु समयेन भगवान् गम्भीरावसंबोधं नाम समाधिं समापन्नः। तेन च समयेन आर्यावलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वो गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यां चरमाणः एवं व्यवलोकयति स्म। पञ्च स्कन्धांस्तांश्च स्वभावशून्यं व्यवलोकयति॥
अथायुष्मान् शारिपुत्रो बुद्धानुभावेन आर्यावलोकितेश्वरं बोधिसत्त्वमेतदवोचत्- यः कश्चित् कुलपुत्रो [वा कुलदुहिता वा अस्यां] गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यां चर्तुकामः, कथं शिक्षितव्यः ? एवमुक्ते आर्यावलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः आयुष्मन्तं शारिपुत्रमेतदवोचत्- यः कश्चिच्छारिपुत्र कुलपुत्रो व कुलदुहिता वा [अस्यां] गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यां चर्तुकामः, तेनैवं व्यवलोकितव्यम्-पञ्च स्कन्धांस्तांश्च स्वभावशून्यान् समनुपश्यति स्म। रूपं शून्यता, शून्यतैव रूपम्। रूपान्न पृथक् शून्यता, शून्यताया न पृथग् रूपम्। यद्रूपं सा शून्यता, या शून्यता तद्रूपम्। एवं वेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानि च शून्यता। एवं शारिपुत्र सर्वधर्माः शून्यतालक्षणा अनुत्पन्ना अनिरुद्धा अमला विमला अनूना असंपूर्णाः। तस्मात्तर्हि शारिपुत्र शून्यतायां न रूपम्, न वेदना, स संज्ञा, न संस्काराः, न विज्ञानम्, न चक्षुर्न श्रोत्रं न घ्राणं न जिह्वा न कायो न मनो न रूपं न शब्दो न गन्धो न रसो न स्प्रष्टव्यं न धर्मः। न चक्षुर्धातुर्यावन्न मनोधातुर्न धर्मधातुर्न मनोविज्ञानधातुः। न विद्या नाविद्या न क्षयो यावन्न जरामरणं न जरामरणक्षयः, न दुःखसमुदयनिरोधमार्गा न ज्ञानं न प्राप्तिर्नाप्राप्तिः। तस्माच्छारिपुत्र अप्राप्तित्वेन बोधिसत्त्वानां प्रज्ञापारमितामाश्रित्य विहरति चित्तावरणः। चित्तावरणनास्तित्वादत्रस्तो विपर्यासातिक्रान्तो निष्ठनिर्वाणः। त्र्यध्वव्यवस्थिताः सर्वबुद्धाः प्रज्ञापारमितामाश्रित्य अनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबुद्धाः। तस्माद् ज्ञातव्यः प्रज्ञापारमितामहामन्त्रः अनुत्तरमन्त्रः असमसममन्त्रः सर्वदुःखप्रशमनमन्त्रः सत्यममिथ्यत्वात् प्रज्ञापारमितायामुक्तो मन्त्रः। तद्यथा- गते गते पारगते पारसंगते बोधि स्वाहा। एवं शारिपुत्र गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यायां शिक्षितव्यं बोधिसत्त्वेन॥
अथ खलु भगवान् तस्मात्समाधेर्व्युत्थाय आर्यावलोकितेश्वरस्य बोधिसत्त्वस्य साधुकारमदात्- साधु साधु कुलपुत्र। एवमेतत् कुलपुत्र, एवमेतद् गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां चर्यं चर्तव्यं यथा त्वया निर्दिष्टम्। अनुमोद्यते तथागतैरर्हद्भिः॥
इदमवोचद्भगवान्। आनन्दमना आयुष्मान् शारिपुत्रः आर्यावलोकितेश्वरश्च बोधिसत्त्वः सा च सर्वावती परिषत् सदेवमानुषासुरगन्धर्वश्च लोको भगवतो भाषितमभ्यनन्दन्॥

इति प्रज्ञापारमिताहृदयसूत्रं समाप्तम्।

,,”-C_-ÿN-OØ, [~A'RYA]-®-C-T-KÉ-y--R-_-UÉ-Ló-€É-N-^,TéN-ÿN-OØ, ]SCc-R-TFéU-œP-]Nc-U-aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R]Ì-

£ÉE-Ré, TU-Ré-CFÉC-Cé, cEc-”c-NE-, qE-GÓT-cäUc-NR]-MUc-FN-`-pC-]W`-`é, ]NÉ-ÿN-TNC-CÉc-Méc-R]Ì-OØc-CFÉC-P, TFéU-œP-]Nc-”`-

{@259B}Té]Ì-BT-P-q-ˆéN-SÒE-Ré]Ì-_É-`-NCä-†éE-CÉ-NCä-]OØP-GäP-Ré-NE-qE-GÓT-cäUc-NR]Ì-NCä-]OØP-GäP-Ré-NE-MTc-FÉC-LÞ-T[ÖCc-Kä, Nä]Ì-Wå-TFéU-œP-]Nc-Ué-¦E-

T-Zäc-q-T]Ì-Géc-lÉ-ŽU-uEc-lÉ-KÉE-Eä-]XËP-`-£éUc-R_-[ÖCc-cé, ,^E-Nä]Ì-Wå-qE-GÓT-cäUc-NR]-cäUc-NR]-GäP-Ré-]SCc-R-­P-_c-C\'c9Cc-NTE-pÙC-aäc-_T-

lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R-Ué-­éN-R_-ŽU-R_-T›-ZÉE-, SÒE-Ré-˜-Ré-Nä-NC-`-^E-Eé-Té-IÉN-lÉc-¤éE-R_-ŽU-R_-T›]é, ,Nä-Pc-cEc-”c-lÉ-UMÑc-Wå-NE-œP-R-bð-_-»-KÉ]Ì-

TÒc-qE-GÓT-cäUc-NR]-cäUc-NR]-GäP-Ré-]SCc-R-­P-_c-C\'c9Cc-NTE-pÙC-`-]NÉ-ÿN-Fäc-µc-cé, ,_ÉCc-lÉ-TÒ]U, _ÉCc-lÉ-TÒ-Ué-CE-`-`-aäc-_T-lÉ-S-_é`-

LÞ-pÉP-R-Ué]Ì-­éN-R-­N-R_-]NéN-R-Näc-HÉ-›_-T†T-R_-q, Nä-ÿN-Fäc-µc-R-NE-qE-GÓT-cäUc-NR]-cäUc-NR]-GäP-Ré-]SCc-R-­P-_c-C\'c9Cc-NTE-

pÙC-CÉc-Wå-NE-œP-R-bð-_É]Ì-TÒ-`-]NÉ-ÿN-Fäc-µc-cé, ,bð-_É]Ì-TÒ, _ÉCc-lÉ-TÒ]U, _ÉCc-lÉ-TÒ-Ué-CE-`-`-aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R-Ué]Ì-­éN-R-­N-R_-]NéN-

R-Näc-]NÉ-›_-ŽU-R_-T›-T_-q-¤ä, SÒE-Ré-˜-Ré-Nä-NC-lE-Eé-Té-IÉN-lÉc-¤éE-R_-ŽU-R_-Šäc-cÒ-T›]é, ,C\'d2Cc-¤éE-R]é, ,¤éE-R-IÉN-C\'d2Cc-cé, ,C\'d2Cc-`c-¤éE-R-

{@260A},IÉN-CZP-U-^ÉP, ¤éE-R-IÉN-`c-C\'d2Cc-CZP-U-^ÉP-Pé, ,Nä-TZÉP-OØ-Wê_-T-NE-, ]OØ-aäc-NE-, ]OØ-qäN-ŽUc-NE-, ŽU-R_-aäc-R-ŽUc-

¤éE-R]é, ,bð-_É]Ì-TÒ, Nä-›-Tc-P, Géc-MUc-FN-¤éE-R-IÉN-Nä, UWP-IÉN-UäN-R, U-«äc-R, U-]CC-R, xÉ-U-UäN-R, xÉ-U-NE-{`-T-UäN-R, {É-T-UäN-R, CE-

T-UäN-R]é, ,bð-_É]Ì-TÒ, Nä-›-Tc-P-¤éE-R-IÉN-`-C\'d2Cc-UäN, Wê_-T-UäN, ]OØ-aäc-UäN, ]OØ-qäN-ŽUc-UäN, ŽU-R_-aäc-R-UäN, UÉC-UäN, Ž-T-UäN, ¦-UäN,

™ä-UäN, `Òc-UäN, ^ÉN-UäN, C\'d2Cc-UäN, ±-UäN, xÉ-UäN, _é-UäN, _äC-q-UäN, Géc-UäN-Né, ,UÉC-CÉ-BUc-UäN-FÉE-, UÉC-CÉ-ŽU-R_-aäc-R]Ì-BUc-UäN-R-Pc-

^ÉN-lÉ-BUc-UäN-FÉE-, ^ÉN-lÉ-ŽU-R_-aäc-R]Ì-BUc-lÉ-T_-OØ-^E-UäN-Né, ,U-_ÉC-R-UäN-FÉE-, U-_ÉC-R-R-UäN-R-Pc-ˆ-aÉ-UäN-FÉE-, ˆ-aÉ-R]Ì-T_-OØ-^E-

UäN-Né, ,¥àC-T¢`-T-NE-, AØP-]qÙE-T-NE-, ]CéC-R-NE-, `U-UäN, ^ä-aäc-UäN, MéT-R-UäN, U-MéT-R-^E-UäN-Né, ,bð-_É]Ì-TÒ, Nä-›-Tc-P, qE-GÓT-cäUc-

NR]-ŽUc-MéT-R-UäN-R]Ì-pÉ_-aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R-`-TŒäP-Pc-CPc-Kä-cäUc-`-±ÉT-R-UäN-Rc-]HÉCc-R-UäN-Nä, pÉP-FÉ-`éC-`c-aÉP-LÞ-]Nc-Pc-

{@260B}r-EP-`c-]Nc-R]Ì-UM_-pÉP-Ké, ,OØc-CcÒU-OØ-ŽU-R_-T[ÖCc-R]Ì-cEc-”c-MUc-FN-lE-aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R-`-TŒäP-Kä-ƒ-P-UäN-R-^E-NC-R_-’éCc-

R]Ì-qE-GÓT-UEéP-R_-’éCc-R_-cEc-”c-cé, ,Nä-›-Tc-P, aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-SÉP-R]Ì-¢Cc, _ÉC-R-GäP-Ré]Ì-¢Cc, ƒ-P-UäN-R]Ì-¢Cc, UÉ-UIU-R-NE-UIU-

R]Ì-¢Cc, ¥àC-T¢`-MUc-FN-_T-LÞ-ZÉ-T_-qäN-R]Ì-¢Cc, UÉ-’ÕP-Rc-P, TNäP-R_-aäc-R_-q-¤ä, aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R]Ì-¢Cc-µc-R, K{-M, C-Kä-C-Kä,

R-_-C-Kä, R-_-c'-C-Kä, Té--Ãð-dï, bð-_É]Ì-TÒ, qE-GÓT-cäUc-NR]-cäUc-NR]-GäP-Réc-aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R-Ué-`-Nä-›_-T†T-R_-q]é, ,Nä-Pc-TFéU-

œP-]Nc-KÉE-Eä-]XËP-Nä-`c-TZäEc-Kä-qE-GÓT-cäUc-NR]-cäUc-NR]-GäP-Ré-]SCc-R-­P-_c-C\'c9Cc-NTE-pÙC-`-`äCc-cé, ,Zäc-q-T-qÉP-Pc-`äCc-cé, ,

`äCc-cé, ,_ÉCc-lÉ-TÒ, Nä-Nä-TZÉP-Pé, ,Nä-Nä-TZÉP-Kä, HÉ-›_-méN-lÉc-T¤P-R-Nä-TZÉP-OØ-aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R-Ué-`-­N-R_-q-¤ä, Nä-TZÉP-CaäCc-R-ŽUc-

lE-Šäc-cÒ-^É-_E-Eé, ,TFéU-œP-]Nc-lÉc-Nä-ÿN-Fäc-T@]-ª`-Pc-Wå-NE-œP-R-bð-_É]Ì-TÒ-NE-, qE-GÓT-cäUc-NR]-]SCc-R-­P-_c-C\'c9Cc-lÉ-NTE-pÙC-NE-,

{@261A}"-,MUc-FN-NE-œP-R]Ì-]Bé_-Nä-NC-Ÿ-NE-, UÉ-NE-, Ÿ-U-^ÉP-NE-, xÉ-‑-TFc-R]Ì-]HÉC-ŒäP-^É-_E-¤ä-TFéU-œP-]Nc-lÉc-CcÒEc-R-`-UEéP-

R_-T¤éN-Né, ,TFéU-œP-]Nc-U-aäc-_T-lÉ-S-_é`-LÞ-pÉP-R]Ì-£ÉE-Ré-Zäc-q-T-MäC-R-GäP-Ré]Ì-UNé-’éCc-cé, , ”-C_-nÉ-UBP-Ré-TÉ-U-`-UÉ-v-NE-, `é-Vî-T-NCä-

†éE-_ÉP-GäP-¥äc-T¬ã_-FÉE-, [Ö-GäP-nÉ-`é-Vî-T-NCä-ƒé-NE-, PU-UB]-`-céCc-Rc-[Öc-Kä-CKP-`-